Luchtbevochtiging legionella-proof? Denk er niet te luchtig over

De verwarming staat alweer even aan. We merken dat de lucht daarmee droger wordt. We krijgen droge ogen, of we voelen het aan onze slijmvliezen in neus of keel. Kortom: tijd om de lucht te bevochtigen. En soms is het bevochtigen van de lucht ook essentieel voor een productieomgeving. Bijvoorbeeld als er een bepaalde luchtvochtigheid is vereist, zoals in een drukkerij. In kantoren, scholen en fabrieken is vaak een luchtbevochtigingssectie toegevoegd aan het luchtbehandelingsysteem en daarmee is het probleem van droge lucht opgelost. Tenminste, als alles goed gaat. Want zijn al deze luchtbevochtigingssystemen wel zo veilig? Of is er tóch een kleine kans op legionella, die u liever uitsluit? Expert Paul Blom vertelt over de risico’s en geeft een plan van aanpak.

“Op meerdere plekken hebben we gezien dat er legionella aanwezig was in het water waarmee de lucht werd bevochtigd”, begint Paul Blom. Het gaat om uiteenlopende gebouwen: van ziekenhuizen tot kantoren. Het probleem: er lijkt ‘geen vuiltje aan de lucht’. Blom: “Aan de luchtbehandelingskast is niets te zien. En het water dat het luchtbehandelingssysteem gebruikt voor de bevochtiging is vaak zelfs nog door een omgekeerde osmose-installatie gegaan: een membraanfilter die alle stoffen en bacteriën uit het water haalt. Iedereen denkt: dat water moet na deze voorbehandelingsstap wel schoon zijn: het is immers behandeld. Maar omdat wij in de praktijk legionella aantonen in het water dat de luchtbehandelingskast ingaat, zijn er dus tóch legionellabacteriën die door het membraanfilter heengaan. Zo’n membraanfilter houdt nooit 100% aan bacteriën tegen. Er is dus altijd een kleine kans dat er wel degelijk een (legionella)bacterie doorheen komt.”

Zo ontstaat legionellabacteriegroei

Maar hoe kan dat? De kans op doorlating van een legionellabacterie blijft immers heel klein. “Ook in de woestijn is leven”, vertelt Blom. “Komt er toch een bacterie in het leidingwerk achter het osmosemembraan, dan is er in de wintermaanden vaak nog niet zoveel aan de hand. Er is dan veel doorstroming en het aangevoerde water blijft redelijk koud. In de zomermaanden is bevochtigen niet nodig. Het water staat dan stil, in de leidingen en in de luchtbehandelingskast. In combinatie met verhoogde temperaturen, of wanneer leidingen door warme (technische) ruimtes lopen, neemt de kans op bacteriegroei toe. Aan de wand ontstaat dan uiteindelijk een biofilm. Wanneer een legionellabacterie zich vervolgens settelt op de wand, dan zal die na de zomer aardig wat ‘broertjes en zusjes’ hebben gekregen. Daarbij geldt: hoe meer legionellabacteriën er aanwezig zijn in het aangevoerde water vóór de behandeling, hoe groter de kans dat er na het membraan legionellabacteriën aanwezig zijn.

Een aantal jaren na ingebruikname van de installatie zijn de leefomstandigheden ná het membraanfilter vaak ideaal voor de legionellabacterie. Het vormen van biofilm en de uitgroei van bacteriën vindt namelijk niet van de ene op andere dag plaats. Na een aantal jaren kun je de pech hebben dat de legionellabacteriën dusdanig zijn uitgegroeid, dat ze een risico vormen en via het vernevelde water een weg naar buiten vinden.” Met alle gevolgen van dien. Een sproeier in de luchtbehandelingskast vernevelt het water - waar de legionellabacterie in groeit - rechtstreeks in de lucht. Via kleine micro-druppeltjes kan de legionellabacterie zich door de lucht verspreiden en op de werkplek of in de ruimte terechtkomen. Gelukkig zit er in de luchtbehandelingskast meestal - na de bevochtiger - nog een druppelvanger die de micro-druppeltjes voor het grootste deel tegenhoudt.  Maar een veilig en prettig idee is het niet.

Veilige luchtbehandelingskasten

“Niet alle luchtbehandelingskasten vormen een potentieel risico”, vertelt Blom. “Luchtbevochtiging op basis van stoom is bijvoorbeeld heel veilig. Een stoomketel of elektrische stoomgenerator bij de luchtbehandelingskast bereidt stoom door het water tot meer dan 100 °C te verwarmen. De kans op groei van legionellabacteriën is dan uitgesloten. Natuurlijk is het energieverbruik hoger en vergt het onderhoud om de stoomkwaliteit goed te houden.”

Risico-inventarisatie: wettelijk verplicht

Vanuit de Arbo-wetgeving (Arboinformatieblad AI32) is het verplicht om een Risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) uit te (laten) voeren. Elk bedrijf met medewerkers in dienst is RI&E-plichtig. Iedere werkgever heeft de plicht om ook bevochtigingssystemen mee te nemen in de RI&E. Blom: “Wij vinden het belangrijk dat mensen zich bewust worden van de mogelijke risico’s bij luchtbevochtigingskasten die water direct vernevelen. We drukken installatiebeheerders op het hart in ieder geval te onderzoeken of er risico’s zijn en of de kennis er is om de risico’s goed vast te kunnen stellen. Ieder systeem is weer anders.”

Beheerstaken die de kans op legionella verkleinen

Zo hebben sommige luchtbehandelingskasten bijvoorbeeld een spoelfunctie. Daarmee is het mogelijk om het leidingsysteem te spoelen als hij even niet is gebruikt. Blom: “Regelmatig controleert men niet of dat voldoende is of dat de temperatuur bijvoorbeeld te hoog was. Bij een RI&E hoort ook het uitvoeren van beheerstaken. Temperatuur controleren, doorstroming controleren en hoe vaak u dat doet, staat bijvoorbeeld in de RI&E beschreven. Een andere verplichte beheersmaatregel is het bemonsteren van water dat richting de luchtbehandelingskast stroomt. Is dat water van goede kwaliteit? En bevat het geen legionellabacteriën of andere microbiologische organismen? Hiermee stelt u vast of genomen maatregelen afdoende zijn en of de installatie naar behoren functioneert. Het advies is om dat tenminste elke maand of elke 2 maanden te laten testen. Bij een eventuele normoverschrijding kan de installatiebeheerder snel handelen. Zo heeft u er alles aan gedaan om de risico’s te beperken.

Goed het ‘bevochtigingsseizoen’ door

De winter is alweer even onderweg. Een goed moment om de bevochtiging eens onder de loep te nemen.  Wilt u ook zeker weten of alles is gedaan om het bevochtigingsseizoen veilig door te komen? Onze experts kijken graag met u mee. Neem contact met ons op via c-mark@ftbnl.eurofins.com of 088-831 05 00 of klik op contact.