Legionella voorspellen in uw zwembad

Geplaatst op 30 juni 2020

Wilt u voorspellen of uw zwembad binnenkort een legionella-overschrijding kan verwachten in de whirlpool of het speelelement? Dat klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Toch is het mogelijk. Uit onze ervaring blijkt dat in de meeste gevallen het zwembadfilter de bron is van legionellabacteriën. Ger Hulshof, zwemwaterexpert bij C-mark, adviseert hoe u zo’n besmetting in beginstadium kunt ontdekken én elimineren. Handig, want zo kunt u legionella-overschrijdingen voorkomen en de kans verkleinen dat u een speelelement of whirlpool tijdelijk moet sluiten.

“Ik snap het niet. De hoeveelheid chloor in ons zwembadwater is 1,2 mg per liter. Een stuk hoger dan normaal. Toch doodt deze hoeveelheid chloor de legionellabacteriën niet af. We hebben nog steeds een legionella-overschrijding. Hoe kan dat?” Zomaar een vraag die C-mark afgelopen tijd bereikte. De adviseurs van C-mark weten hier wel raad mee. Hulshof: “In chloorhoudend, goed circulerend water, maken legionellabacteriën inderdaad minder kans om uit te groeien dan in leidingwater zonder toegevoegd chloor. Met andere woorden: is er legionella aangetroffen in chloorhoudend water? Dan zit er een grotere besmetting in de zwemwaterinstallatie, met een bron vol legionellabacteriën die niet zomaar weer weggaat. En dat vormt een risico. Want: is de chloorpomp defect? Of zijn er ineens veel meer bezoekers in het zwembad en is de badbelasting een stuk hoger? Dan is de hoeveelheid chloor per liter in het water lager. Op dat moment doodt het chloor de legionellabacteriën uit de legionellabron niet voldoende snel meer af. Het aantal legionellabacteriën in het aërosolvormende punt is dan vele malen hoger dan het geval zou zijn bij de aanwezigheid van voldoende chloor.” 

Reden om uitgroei van legionellabacteriën in de kiem te smoren. Maar hoe? Hulshof: “Sinds de aërosolvormende (speel)elementen in een zwembad verplicht halfjaarlijks op legionella worden onderzocht, is duidelijk geworden dat de aanwezigheid van legionella vaak een directe relatie heeft met niet optimale filterspoelingen. Het technische personeel probeert veel zaken uit, met wisselend succes. Op basis daarvan weten we wat wel en niet werkt. Tijd voor een plan van aanpak.”

De ideale legionellapreventie: 7 tips 

1) Hulshof: “Controleer het gefiltreerde water op legionella, direct na het filter. Dat klinkt misschien gek, maar het is eigenlijk heel logisch. De belangrijkste oorzaak van een legionellabesmetting in zwemwater is in de meeste gevallen namelijk een vervuild filterbed in de zwembadfilterinstallatie. Ik adviseer daarom in de risicoanalyse en in het beheersplan meer aandacht te besteden aan het filterbed en het gefiltreerde water. Vinden we geen legionellabacteriën in het filter, dan is de kans klein dat ze richting de speelelementen uitgroeien. De meeste legionellabacteriën vinden we immers in vuile filters en filtermaterialen.”

2) “Het analyseresultaat geeft inzicht. Als we 100 kve/L legionella vinden, gemeten na het filter, is er bij het speelelement misschien nog geen legionella te meten. Het water heeft vanaf het filter nog een weg af te leggen tot aan het speelelement en het chloor heeft nog tijd om de legionellabacteriën af te doden. Maar na verloop van tijd kunnen de legionella-waarden oplopen als u geen actie onderneemt. U weet dan dat de kans bestaat dat u over 6 of 12 maanden het speelelement of een ander aërosolvormend element uit bedrijf moet nemen. U ziet de kritieke legionella-overschrijding zo als het ware aankomen. Dat geeft u de tijd om de bron aan te pakken. Wie wil er niet in de toekomst kijken?”, vertelt Hulshof.

Tijd om aan de slag te gaan. Hulshof: “Als de analyse legionella aantoont bij een meting bij een speelelement of whirlpool moet u het speelelement of de beluchting van de whirlpool uit bedrijf nemen en net zo lang laten bemonsteren, totdat de bron is gelokaliseerd, passende maatregelen zijn genomen én bij herbemonstering(en) geen legionella meer wordt aangetoond. Zelfs in het meest gunstige geval duurt het meer dan een week voordat het speelelement weer in gebruik mag worden genomen.”

3) Terugspoelen én chloorschok. Vuil dat zich ophoopt in het filter bij een hoge badbelasting vormt al snel een basis voor legionellakolonisatie. “Bovendien is er geen desinfectiemiddel aanwezig in de diepere filterlagen, wanneer u adsorbeerbare filtermaterialen gebruikt die chloor kunnen afbreken (lees: actieve kolen). Zo ontstaat een ‘chloorloze zone’ in het filter, waar de legionellabacterie voedingsstoffen vindt, zich nestelt in de poreuze kool en geniet van de ideale temperatuur. Zo zijn er bijzonder goede omstandigheden om uit te groeien. Bij grote kolonievorming, komt de legionellabacterie ook mee naar buiten, via het gefiltreerde water. Na enige tijd meten we de legionellabacterie dan ook tijdens het standaard halfjaarlijkse onderzoek in speelelementen, vertelt Hulshof.

Minimaal wekelijks een effectieve filterspoeling uitvoeren, is daarom ook van belang om legionellabesmettingen te voorkomen. Ook voor koolfilters, zoals ureumreductoren. Hulshof: “Het is een misverstand dat u die niet hoeft terug te spoelen. Metingen hebben aangetoond dat het in de praktijk geen nadelige gevolgen heeft op de werking van een ureumreductor als die wekelijks in plaats van bijvoorbeeld maandelijks wordt teruggespoeld.”

Tijdens het terugspoelen loopt het water in tegengestelde richting door het filter, waardoor het filterbed wordt opgetild door het water en de filterkorrels tegen elkaar aan schuren. Daarbij komt veel vuil los. Doordat het filtermateriaal uit elkaar beweegt (fluïdiseert), kunnen het water en de vuildeeltjes erlangs. Vuildeeltjes zijn lichter dan het filtermateriaal, dus die komen omhoog en komen zo los uit het filtermateriaal.

4) Bepaal met welke desinfectiemaatregel u start. Is er legionella aangetroffen in het gefiltreerde water, gemeten direct na het filter? Dit is wat we tot nu toe vaak aanbevelen:

Was de meting die legionella aantoonde het directe gevolg van een te late filterspoeling of een niet zorgvuldig uitgevoerde filterspoeling? Dan kan alleen een filterspoeling mogelijk volstaan. Hulshof: “Was dat niet het geval, dan adviseren wij niet alleen een filterspoeling uit te voeren – zoals het devies luidt - maar direct ook te starten met filterdesinfectie in de vorm van een ‘chloorschok’. Onze ervaring in de afgelopen jaren: legionella laat zich nauwelijks elimineren door een eenvoudige filterspoeling. Alleen een filterspoeling uitvoeren, leidt daarom vaak tot onnodige analysekosten vanwege herhaalde herbemonsteringen met onbevredigde resultaten.”

5) Met een chloorschok het filter desinfecteren. Hoe werkt desinfectie van het filter met een chloorschok? Hulshof: “Wij hebben het dan over gerichte filterdesinfectie bij een chloorconcentratie van 50 mg/L. Het chloor moet zo worden gedoseerd, dat het alle filterlagen bereikt. Dat is niet mogelijk bij een normale filterwerking. Wel bij een filterspoeling, waarbij de filterkorrels vrij toegankelijk zijn voor het chloor. Tijdens een filterspoeling komt het filtermateriaal namelijk omhoog, van de bodem van het filter af, waardoor het chloor tussen de filterkorrels zijn werk kan doen en het vuil erlangs kan stromen. Na het terugspoelen, zorgt de inwerktijd voor het beste resultaat. Doorgaans is een inwerktijd tussen de 4 en 12 uur gebruikelijk. Wij adviseren de spoeling met hoog gechloreerd spoelwater drie keer te herhalen. De inwerktijd van de eerste twee spoelingen kan worden beperkt tot 30 minuten. De inwerktijd na de laatste spoeling kunt u verlengen naar 4 tot 12 uur.”

Hulshof licht toe waarom hij dat adviseert: “Zo zorgt u ervoor dat de eerste twee spoelingen het voorwerk doen, met voldoende beschikbaar chloor om het ergste ‘vuil’ los te weken. De derde, langere inwerktijd is daardoor extra effectief. Want hoe ‘vuiler’ het filter, hoe sterker de reactie van het chloor is op het aanwezige vuil en de aanwezige micro-organismen. Daarmee neemt het chloorgehalte ook sneller af dan in een schoner filter. Eén langer inwerk-moment is daarmee minder effectief. Tegelijkertijd komen er bij een chloorschok in 3 stappen zo min mogelijk desinfectiebijproducten vrij. Door de inwerktijd na de eerste twee spoelingen kort te houden, blijft de vorming van ongewenste desinfectiebijproducten beperkt en kunnen deze het filter snel weer verlaten, waardoor ze niet nog verder op elkaar reageren. Bij één langer inwerkmoment kunnen er meer vervelende desinfectiebijproducten ontstaan. Dat willen we zo veel mogelijk vermijden. Natuurlijk is drie keer korter een chloorschok toepassen wel arbeidsintensiever dan één keer lang.”

Als er een bufferkelder beschikbaar is, kan de gewenste chloorconcentratie (50 mg/L) daar worden in gesteld. Is er geen bufferkelder of geen verdere mogelijkheid aanwezig om het spoelwater van een hoge chloorconcentratie te voorzien, dan wordt in de praktijk de chlooroplossing meestal direct in het filter gebracht vóór het spoelen (bijvoorbeeld via het mangat). De luchtspoelfase kan eventueel worden gebruikt om het chloor beter te mengen in het filterbed. Hulshof: “Hoe de chlooroplossing ook in het filter komt: ga van tevoren na of de aanwezige materialen bestand zijn tegen de hoge chloorconcentraties en of wordt voldaan aan de arbeidsveiligheidsvoorschriften. Voordat u de normale bedrijfsvoering weer hervat, moet het filter worden ‘schoongespoeld’ om te voorkomen dat een te hoge chloorconcentratie in het bassinwater terechtkomt.”

6) Controleer de filterdesinfectie. Om het succes van de desinfectiemaatregelen te controleren, kunt u het filtraat van het filter na zeven tot tien dagen opnieuw op legionella laten analyseren. Hulshof: “Daarnaast adviseren wij een tweede herbemonstering circa 1 maand na de eerste herbemonstering. Eventueel nog aanwezige maar niet meetbare legionellabacteriën kunnen immers nog uitgroeien in die tijd. Wordt bij beide analyses geen legionella aangetoond? Dan is de filterdesinfectie effectief geweest. Chloorverbruikende filtermaterialen zoals actieve kool kunnen niet altijd met succes worden gedesinfecteerd. In plaats van herhaalde desinfectiemaatregelen, kunt u in dergelijke gevallen het filtermateriaal beter vervangen of gebruikmaken van aanvullende desinfectietechnieken. Als de actieve kool uit het filter ouder is dan 5 jaar, raad ik aan het filtermateriaal direct te vervangen en geen moeite te steken in het desinfecteren van het filtermateriaal.”

7) Evalueer de waterbehandeling. Zeker na een legionella-besmetting, is het belangrijk fouten bij de filterspoeling te herkennen en te verhelpen, om in de toekomst voldoende vuilafvoer te garanderen. Waar kunt u op letten? Hulshof: “We zien in de praktijk dat filters met opvallende en periodieke legionellabesmettingen die niet met een filterdesinfectie onder controle kunnen worden gebracht, bij nader onderzoek vaak onvolkomenheden hebben in de filteropbouw en filterspoeling. Zo worden filters bijvoorbeeld niet optimaal bediend voor een goede vuilafvoer tijdens het spoelen van het filter. Om hier snel de oorzaak van te achterhalen is een goed gedocumenteerd (bedrijfs)logboek met daarin een overzicht van de waterbehandelingstechnieken en relevante bedrijfsparameters een groot voordeel.”

Analyseer bijvoorbeeld de volgende informatie:

• Hoe vaak spoelt u terug? Spoelt u alleen water terug of water en lucht? Hoe lang spoelt u terug en op welke snelheid?
• Hoe ziet uw waterbehandelingsproces eruit? Wat zijn de filterinstellingen? Hoe groot is het filter? Hoeveel water gaat er per uur doorheen?
• Wat waren de analyseresultaten van bijvoorbeeld het gebonden chloor?

Hulshof: “De snelheid van de filterspoeling is een belangrijke. Tijdens het terugspoelen tilt het water het filtermateriaal op en gaat het zweven en bewegen, waardoor het filtermateriaal meer volume inneemt. Water en vuil kan erlangs stromen. Afhankelijk van de korrelgrootten en bedhoogten van het aanwezige filtermateriaal en filterkool zijn verschillende spoelsnelheden nodig om de noodzakelijke bedexpansie te bereiken. Omdat het lichtere filterkool eerder fluïdiseert, wordt de minimale snelheid bepaald door het zwaardere zand. Het streven is een totale bedexpansie van minimaal 20%. Ook als op basis van toegepaste filtermaterialen een lagere minimale spoelsnelheid mogelijk is, kunnen pompen het beste worden ingesteld met een capaciteit van minimaal 55 m/h.”

Voldoet u aan de benodigde snelheden voor de lucht- en waterspoeling? “Dan kunt u evalueren of de luchtspoeling niet te lang is. Daarmee loopt u risico dat u vuil juist verplaatst naar diepere lagen. Ook is het belangrijk dat de waterspoeling niet te kort is. Dan is er juist risico op onvoldoende vuilafvoer. Deze nieuwe vorm van monitoren op legionella via het zwembadfilter maakt technische defecten bij de filtratie en de filterspoeling sneller zichtbaar. Dat vind ik een groot voordeel. Daarnaast draagt het optimaliseren van de filterspoeling - door het vermijden van te lange filterlooptijden, desinfecterende spoelingen met gechloord spoelwater en optimalisatie van de vlokking - ook bij aan de verbetering van de zwemwaterkwaliteit in het algemeen”, vertelt Hulshof.

Een legionella-besmetting kan in uitzonderlijke gevallen ook andere oorzaken hebben dan een besmetting of onjuiste werking in het filter. Daarover vertellen we graag meer in een volgende nieuwsbrief.

Een legionellavrij filter

Een legionellavrij filter hebben we al bij een aantal klanten gezien. Het vergt wel de nodige inspanningen. Wat ons betreft is de beschrijving in dit artikel een mooie aanvulling op het Modelplan Legionellapreventie uit 2004, dat C-mark destijds opstelde in opdracht van de VROM-inspectie. Wij raden aan deze filtermonitoring op legionella mee te nemen bij de integrale risicoanalyse van de nieuwe zwembadwetgeving. Zo draagt u bij aan een zo optimaal mogelijke zwemwaterkwaliteit voor uw gasten en personeel. En op deze manier heeft u ook nog eens minder ‘uitval’: de beluchting van uw whirlpool of speelelementen hoeft u waarschijnlijk minder snel buiten werking te stellen.

Meer weten over dit onderwerp?

Vraag het  uw C-mark adviseur: bel 088-831 05 00 of mail naar c-mark@ftbnl.eurofins.com. Of klik op contact, vul uw gegevens in en wij nemen zo spoedig mogelijk contact met u op.