Overwintering van openluchtbaden: geen koud kunstje

Met twee hittegolven nog vers in het geheugen, lijkt de winter ver weg. Maar voor openluchtbaden staat het winterseizoen bijna voor de deur. Halverwege september sluiten de meeste baden, soms na afsluitende ludieke acties, zoals het populaire baas-hond-zwemmen. Na een druk zomerseizoen volgt voor zwembadteams dan nog een flinke klus: het winterklaar maken van het zwembad. Wat komt er allemaal bij kijken om het bassin en de installatie-onderdelen goed door de winter te helpen? Ger Hulshof, senior consultant bij C-mark, zet het voor u op een rijtje.

“Er bestaat geen algemeen protocol voor het winterklaar maken van openluchtbaden”, begint Ger Hulshof zijn verhaal. “Ieder zwembad is anders en dat betekent dat het altijd maatwerk is. Ook het moment van winterklaar maken en hoe lang je ermee bezig bent, verschillen van bad tot bad.” Toch zijn er twee vuistregels die voor alle baden gelden: het is belangrijk om álle installatie-onderdelen en leidingen bij de werkzaamheden te betrekken en dat het werk klaar is vóór de vorstperiode begint. Het zwembad loopt anders (on)zichtbare en/of technische schade op, wat de nodige financiële gevolgen kan hebben.

Het bassin: overwinteren zonder of met water?

De bassins van een openluchtbad kunnen zonder of met water overwinteren. Beide overwinteringsmethodes hebben voordelen en nadelen. Een bassin laten overwinteren zonder water is relatief goedkoop, maar u loopt het risico dat de vorst schade toebrengt aan (de tegels van) het bassin. Een overwintering met water heeft als voordeel dat de voorjaarsschoonmaak minder inspanning kost. Een nadeel is dat er meer maatregelen nodig zijn om het bassin te beschermen tegen vorstschade. Hulshof: “De ‘beste overwinteringsmethode’ voor het bassin van een openluchtbad bestaat niet. Welke methode je hanteert, hangt af van allerlei plaatselijke factoren. De hoogte van het grondwater rond het bassin speelt hierbij een cruciale rol.” In gebieden met hoog grondwater kan een bassin maar op één manier overwinteren: met water. Leegpompen van het bassin is in deze gebieden niet mogelijk: de tegendruk van het water in het bassin is nodig om de druk van het grondwater op te heffen.

Overwinteren zonder water

Bassins die door hun constructie of door hun ligging zijn beschermd tegen de opwaartse druk van het grondwater, kunnen zonder water overwinteren. Dat geldt bijvoorbeeld voor bassins in gebieden met laag grondwater, zoals op de Veluwe, waar het grondwater heel diep ligt. Deze bassins lopen niet het risico dat ze door de druk van het grondwater letterlijk uit de grond worden geduwd. Over het algemeen is deze methode alleen geschikt voor kleine en ondiepe bassins zoals peuter- of kleuterbassins. Hulshof: “Voor de vorstperiode moet al het water uit het bassin zijn gepompt. Regen- of smeltwater dat zich in de winterperiode in het diepe gedeelte van het bassin verzamelt, moet tussendoor worden weggepompt naar het riool. Dat kan met een dompelpomp. Zo voorkom je dat het water bevriest, uitzet en schade toebrengt aan het bassin.”

Voor- en nadelen: overwinteren zonder water

- Voordelen van overwinteren zonder water zijn:

• er vindt vrijwel geen algenvorming plaats;
• in het voorjaar kunt u gelijk beginnen met de voorjaarsschoonmaak;
• u voorkomt dat de bouwkundige constructie vorstschade oploopt door ijsafzetting.

- Nadelen van overwinteren zonder water zijn:

• vorstschade kan echter wel ontstaan doordat oppervlakte- of grondwater in de ruimte achter de tegels dringt. Wanneer dit water bevriest, kunnen tegels versplinteren;
• de voorjaarsschoonmaak is bewerkelijk.

Overwinteren met water

“Bij overwinteren met water is de grootste uitdaging het voorkomen van vorstschade”, zegt Hulshof. “Bassins van roestvaststaal en polyester hebben overigens geen last van eventuele ijsafzettingen. Vroeger werden vaak natuurlijke materialen zoals bladeren, rietbundels of (kreupel)hout gebruikt om de druk van het ijs te verminderen. Modernere oplossingen zijn onder andere hardschuimblokken, platen van roestvaststaal en lokale verwarming.” Welke methode u ook gebruikt, het waterpeil moet in alle gevallen ongeveer 30 centimeter worden verlaagd om de constructie van de bassinrand met overloopgoten – de bassinkop – tegen ijsvorming te beschermen. Hulshof legt uit waar u vervolgens op moet letten: “Bij een verlaagde waterspiegel wordt de bassinkop blootgesteld aan uitdroging en verhoogde temperatuurverschillen. Dat kan resulteren in toename van spanningen en het ontstaan van scheurtjes in het materiaal. Daarom is het advies om de bassinkop af te dekken met isolatiematerialen en/of folie.” Hulshof wijst ook op de onderwaterverlichting: “Om te voorkomen dat de gevoelige onderwaterverlichting vorstschade oploopt, moet er minimaal 30 centimeter water boven de lampen staan. Als dat niet mogelijk is, dan moeten de lampen uitgebouwd worden.”

Waterkwaliteit

Het water in het bassin heeft in de winter bij voorkeur een pH-waarde van 7,0 – 7,4 en een gehalte aan vrij beschikbaar chloor van circa 1 mg/L. Bassins van roestvaststaal of met roestvaststalen onderdelen stellen echter nog aanvullende eisen aan de waterkwaliteit. Hulshof raadt aan om voor het overwinteren de pH-waarde en het chloridegehalte te controleren en zo nodig aan te passen. “Doseer ook regelmatig producten om de algengroei te remmen en kalkafzetting te voorkomen. Volg voor de juiste concentratie en frequentie de gebruiksaanwijzing van de productleverancier. Raadpleeg de leverancier hiervoor”, aldus Hulshof.

Isolatielaag

Bij vorst is het zaak dat u voorkomt dat de ‘kop’ van het bassin – de randen met de startblokken en de overloopgoten – de horizontaalkrachten van het uitzettende ijs moet opvangen. Dat kan door speciale drukkussens, kunststof boeien of hardschuimblokken in het bassin te leggen. Bij ronde bassins: 1x diagonaal, bij ovale en achtvormige bassins: gecentreerd in het midden in beide richtingen en bij rechthoekige bassins: 1x aan de lange zijde en 1x aan de korte zijde. Na het aanbrengen van deze ‘vorstbeveiligingen’ kunt u het bassin afdekken met een ‘winterkleed’ van een lichtdichte vezelversterkte folie. Het lichtdicht zijn van de folie is erg belangrijk om de algengroei te verhinderen.

Elektrische verwarming

U kunt er ook voor kiezen de bovenste waterlaag – ongeveer 5 tot 10 centimeter – met elektrische verwarmingskabels of verwarmingselementen geleidelijk te verwarmen tot ongeveer 4 °C. Bij deze temperatuur neemt de dichtheid van het water toe en zakt de verwarmde, zwaardere laag naar beneden. Het lichtere water eronder stijgt waardoor een continue, natuurlijke circulatie ontstaat die ijsvorming voorkomt. Dit verwarmingssysteem schakelt zichzelf in bij een bepaalde temperatuur en verbruikt daardoor niet onnodig stroom.

Dompelpomp

Een relatief goedkope methode om circulatie van warmer en kouder water op gang te brengen, is het gebruik van een dompelpomp. Deze methode is geschikt voor bassins met een waterdiepte vanaf 1 meter. Het opgepompte, warmere water wordt met een spuitstuk en slangen verdeeld over de korte en lange zijden van het bassin. Op deze manier voorkomt u ijsvorming aan de randen. Met een thermostaat schakelt u de dompelpomp in.

Roestvaststalen platen

Een andere mogelijkheid is het gebruik van roestvaststalen platen. Deze platen brengen door geleiding de warmte uit de diepere waterlagen naar de vorstgrens. Daar ontstaat vervolgens een waterfilm tussen de bassinwand en het ijs.

Voor- en nadelen: overwinteren met water

- Voordelen van overwinteren met water zijn:

• het water beschermt de bekleding van de bassins – tegels of kunststof folie – tegen vorstschade;
• in het voorjaar wacht een minder intensieve schoonmaak omdat het verzamelde wintervuil in het water blijft drijven en/of er niet of nauwelijks in terecht komt wanneer bijvoorbeeld een winterkleed wordt gebruikt.

- Nadelen van overwinteren met water zijn:

• in geval van verwarmen of circuleren met een dompelpomp zijn er kosten voor elektriciteit en/of verwarming. Die moet u meenemen in uw rentabiliteitsberekening;
• regelmatige controle van de waterkwaliteit en controle op de functionaliteit van de vorstbeschermende maatregelen;
• regelmatig doseren van waterbehandelingsproducten.

Bescherming van installatie-onderdelen

“Bij het ‘winterklaar’ maken van een openluchtbad horen ook alle installatie-onderdelen: van leidingen tot de technische ruimte tot speeltoestellen. Ook voor deze onderdelen geldt dat vorst veel schade kan aanrichten als je niet op tijd de juiste voorzorgsmaatregelen treft”, vervolgt Hulshof. Hij licht een aantal aandachtspunten toe.

Filters

“Het is belangrijk dat de aanwezige zandfilters in de wintermaanden droog worden weggezet”, zegt Hulshof. De eerste stap is een grondige spoeling van de filters. Dit kan gecombineerd worden met het leegpompen van de bassins. Daarna opent u de aftapvoorziening van het filter om het water weg te laten lopen. Het openen van het mangat of het demonteren van het kijkglas, geeft u de gelegenheid om het filtermateriaal te controleren en, waar nodig, los te maken, aan te vullen of te vervangen. U kunt nu ook de inwendige coating van het filter controleren en eventueel herstellen. Als er ernstige beschadigingen zijn, dan zult u het filter moeten legen, zandstralen en opnieuw moeten (laten) coaten.

Leidingen

“Alle leidingdelen die water kunnen bevatten, kunnen in de winterperiode bevriezen. Het is dan ook belangrijk om álle leidingen te legen”, benadrukt Hulshof. Kunt u de ruimtetemperatuur op 10 °C houden? Dan hoeft u geen voorzorgsmaatregelen te nemen.

Met afsluiters sluit u de volumestromen af en kunt u leidingen laten leeglopen. In schachten of putten naast de bassins staan ook pompen met afsluiters. Bescherm ook deze tegen vorst. Terugslagkleppen bij pompen zorgen ervoor dat er water in de leidingen blijft. Om dat te voorkomen, kunt u de terugslagkleppen het best uitbouwen. Vergeet ook niet de leidingen te legen die drink- of bronwater aanvoeren. Ook deze suppletieleidingen kunnen namelijk bevriezen, net als watermeters.

Pompen en motoren

In de winterperiode vormen hoogwater en stilstand de grootste risico’s voor pompen en motoren. Openluchtbaden liggen vaak in lagere gedeeltes van het landschap, bijvoorbeeld in de zomerbedding van een rivier. Bij regenoverlast bestaat het gevaar dat er water in de machinekamer terechtkomt. “Daarom moeten alle onderdelen die gebruikmaken van elektriciteit goed tegen water zijn beschermd”, zegt Hulshof. Circulatiepompen leegt u door de onderste stop uit te draaien. Afgekoppelde motoren houdt u bedrijfszeker door elke vier weken de waaier van de pomp handmatig rond te draaien. Hiervoor kunt u de beschermkap van de motorwaaier verwijderen en de waaier een ‘slinger’ geven. Schakel de motor niet in; de mechanische asafdichting kan dan stuk lopen omdat deze droog staat. Om roestvorming te voorkomen, kunt u blanke machineonderdelen – onderdelen die niet zijn beschermd door verf, lak of coating – invetten.

Doseerinstallaties

De middelen om de zwemwaterkwaliteit op peil te houden, zijn waterige oplossingen. De kunststof leidingen waar deze vloeistoffen doorheen lopen, zijn niet bestand tegen bevriezing. Ook deze leidingen moet u vochtvrij maken om te voorkomen dat ze kapotvriezen. Dat doet u door leidingen en uitgebouwde apparaten uit te blazen met droge lucht. Hulshof: “Zorg ervoor dat de zuig- en persleidingen van de doseerpompen zijn afgekoppeld en verwijder de ventielen. Leeg voorraadreservoirs van chemicaliën en reinig de reservoirs. Raadpleeg altijd eerst zorgvuldig de gebruiksaanwijzingen van de apparatuur.”

Toiletgebouwen en douches

Ook in de toiletgebouwen en douches moeten wintermaatregelen worden genomen, zoals leidingen legen, afsluiters afsluiten en toiletten desinfecteren. Hulshof: “Vergeet niet om de stankafsluiters onder de wastafels, urinoirs en toiletten te legen. Het stilstaand water in deze sifons kan bevriezen. Verwijder douchekoppen en ontkalk ze. Leeg eventuele voetspoelvoorzieningen en spoel ze.”

Buiteninstallaties en zonnepanelen

Om te voorkomen dat speel- en sporttoestellen en ander buitenmeubilair gaan roesten, vervuilen of rotten, kunt u deze het best opbergen of afdekken. U kunt nu alvast een voorschot nemen op de voorjaarsschoonmaak door bewegende delen onder handen te nemen: reinigen, ontroesten, verven en invetten. Zijn er zonnepanelen aanwezig en wilt u deze buiten gebruik nemen? Dan is het raadzaam om contact op te nemen met de leverancier om de juiste procedure daarvoor te volgen.

C-mark voor kwaliteitsadvies

Goede waterkwaliteit is belangrijk. Daarvoor is een optimale overwintering van uw bassin en alle installatie-onderdelen van belang. Heeft u vragen over hoe uw openluchtbad het best kan overwinteren? De experts van C-mark adviseren u graag. Neem contact op met één van onze adviseurs. Bel 088- 831 05 00 of mail naar water@c-mark.nl. U kunt natuurlijk ook op de blauwe contactbutton klikken.